Šalabahter - biologija - metabolizam, tekućine, kretanje, endokrini, spolni sustav

Metabolički sustav

-        metaboličke reakcije
  • anabolične reakcije – reakcije u kojima se iz hrane sintetiziraju molekule koje grade naše tijelo
  • katabolične reakcije – reakcije u kojima se dio energije koji dobijemo hranom rabi za dobivanje energije za rad organizma
-          hranidbene tvari
  • ugljikohidrati à monosaharidi
  • bjelančevine à aminokiseline
  • masti à masne kiseline i glicerol
  • minerali, vitamini i voda à ioni
-          iz ugljikohidrata, bjelančevina i masti se oslobađa ATP
  • kalorimetar – mjeri kalorijsku vrijednost hrane u kilodžulima
-          metabolizmi
  • bazalni metabolizam – energija za održavanje životnih funkcija (u njemu važnu ulogu igra hormon štitnjače)
  • radni metabolizam
-          vitamini i minerali
  • nedostatak Feslabokrvnost
  • nedostatka Igušavost
  • nedostatak Carahitis
  • manjak vitamina – hipovitaminoza
  • nedostatak vitamina – avitaminoza
  • nedostatak A vitamina – noćna sljepoća i promjene na koži
  • nedostatak B vitamina – metabolične bolesti
  • nedostatak C vitamina – skorbut
  • nedostatak D vitamina – rahitis
  • nedostatak E vitamina – sterilnost

Regulacija šećera u krvi

-          šećer dolazi do stanica krvlju uz prisutnost kisika
-          ŠUK/GUK – šećer/glukoza u krvi
-          inzulin je hormon gušterače koji transportira glukozu u stanice
-          hiperglikemija – porast glukoze u krvi jer ju inzulin ne šalje u stanice
  • normalan GUK – 5,5 mmol/L
  • kada ima previše glukoze, ona se polimerizira u glikogen
  • glikogen – „jetreni šećer“ jer se najveća količina njega pohranjena u jetri
   pričuva šećera u tijelu, kad smo u hipoglikemiji iz njega se ponovno sintetizira glukoza
   njegovu razgradnju stimulira hormon gušterače glukagon
   uz glukagon, i adrenalin (hormon nadbubrežne žlijezde) isto stimulira razgradnju glikogena
-          razgradnja hranjivih tvari odvija se na unutarnjoj membrani mitohondrija

Metabolizam ugljikohidrata

-          glukoza à 2 molekule pirogrožđane kiseline
  • GLIKOLIZA, nastaju 2 ATP-a
-          2 pirogrožđane kiseline à 2 acetil koenzima A
  • pomoću koenzima A (CoA)
-          2 acetil koenzima A à limunska kiselina
  • KREBSOV CIKLUS, potrebna i oksal-octena kiselina, koja se kasnije ponovno sintetizira, nastaju 2 ATP-a
-          u Krebsovom ciklusu dio se dobivene energije prenosi u toplinu, a dio se koristi za sintezu ATP-a
-          u nekim reakcija KC se oslobađa i vodik – oksidativna fosforilacija à oksidacijom vodika nastaju 3ATP-a i metabolična voda
-          svaka molekula glukoze à daje 38 ATP-a (2 glikoliza, 2 krebsov ciklus, 34 oksidativna fosforilacija)

Metabolizam masti

-          glicerol ulazi u glikolitički put
-          masne kiseline se razgrađuju beta-oksidacijom u acetil koenzim A koji zajedno s oksal-octenom kiselinom iz Krebsovog stvara limunsku

Metabolizam bjelančevina

-          aminokiseline se deaminiraju i oslobađaju aminoskupine
  • deaminirane kiseline se uključuju u Krebsov ciklus kao razne organske kiseline
   pirogrožđana kiseilina, acetil koenzim A i alfa-keto-glutarna kiselina
  • deaminacijom se miče amonijak (NH3) koji u jetri postaje ureja ili karbamid
   uremija – stanje u kojem se ne oslobađa dovoljno ureje kroz bubrege (dopuštena konc je od 2,5 do 7,5 mmol/L)

Termoregulacija

-          40% ukupne energije iz hrane postane toplina
-          homeotermni organizam – možemo održavati našu temperaturu stalnom
-          hipotalamus – regulira toplinu – ima dva središta
  • središte za produkciju topline à vazokonstrikcija, tiroksin stimulira katabolične rekaicje
  • središte za redukciju topline à vazodilatacija, znojenje


Regulacija sastava tjelesnih tekućina

-          žlijezde znojnice, bubrezi i žuč – izlučuju štetne tvari
-          homeostaza – stalna koncentracija otopljenih tvari
-          acidoza – stanje kada karbonatna kiselina (tj. vodikovi ioni) snižavaju pH sa 7,4 na 7,2, nastaje zbog smanjenog disanja
-          alkaloza – stanje kada se oslobađa veća količina CO2 od kojeg dio potječe iz karbonatne kiselina, nastaje zbog predubokog disanja
-          puferi – mogu biti bikarbonatni, fosfatni, proteinski itd. – opiru se promjenama pH

Koža

-          površina od 1,5 do 2 m2
-          debljina od 1 do 4 milimetra, a težina oko 3 kg
-          zadaća
  • zaštita organizma
  • sprečavanje gubitka vode pomoću vodonepropusnog sloja Keratina
  • osjetila
-          regulira toplinu tijela – na suncu potiče sintezu vitamina D
-          građa
  • površinski sloj – epiderma ili pousmina
   sastavljena od višeslojnog epitela
   može se regenerirati
   sastoji se od 5 slojeva stanica (bazalni, suprabazalni, zupčasti, zrnati i rožnati)
  • između epiderme i dermisa – bazalna membrana
  • unutrašnji sloj – dermis ili usmina
   sastavljena od vezivnog tkiva
   rastu dlake, mreža kapilara, ogranci osjetilnih živaca
   snopovi glatkih mišića i žlijezde (lojne i znojne)
-          pigment kože – dobiva ga iz melanocita u kojem se on sintetizira iz tirozina i fenol-oksidaze
  • melanin – crni pigment
  • feomelanin – crveno-smeđi ili žuti pigment
  • melanosomi – mali paketići pigmenta koji štite kožu od UV-zraka à melanom!
-          žlijezde znojnice
  • u tijelu ih je od 2 do 3 milijuna i površine su 1000 kvadratnih metara
  • najviše – čelo, nos, pazuh, tabani, dlanovi
  • znoj – kemijski sličan mokraći – 95-98% vode, NaCl, mokraćevina, amonijak
  • dnevnoj 1 litra znoja

Mokraćni sustav

-          građa
  • bubrezi
  • mokraćovod (ureter) – vodi iz bubrega u mjehur - ima nabor na granici s mjehurom koji se začepi kad je mjehur pun
  • mokraćni mjehur – ima sfinkter koji kontrolira izlazak mokraće (može se voljno kontrolirati od prve godine na dalje)
  • mokraćna cijev (uretra)

Bubrezi

-          na dan protječe 1700 l krvi kroz bubrege (180 litara ide na pročišćivanje)
-          3 zadaće bubrega
  • regulatorska - održati stalan odnos iona i vode u krvnoj plazmi
  • izlučivanje štetnih tvari (ureja, bilirubin…)
  • proizvodnja eritrocita tako da luče hormon eritropoetin
-          nefron – u tijelu ih je dva puta po milijun – 1 milijun u upotrebi, drugi pričuvan
-          3 zadaće nefrona
   filtracija – filtrira krvnu plazmu bez bjelančevina i krvnih stanica
   reapsorpcija – reapsorbiraju sve potrebne stvari iz filtrata (aminokiseline)
   sekrecija – oslobađanje štetnih tvari
-          hormoni koji djeluju na nefron
   aldosteron iz nadbubrežne žlijezde (održava stalnu razinu Na, K i Cl)
   antidiuretički hormon iz hipofize (u slučaju žeđi)

Bolesti bubrega

-          pijelonefritis – upala bubrega
-          cistitis – upala mjehura
-          uretritis – upala mokraćne cijevi
-          glomerulonefritis – upala kapilarnog klupka
-          kamenci – zapnu u mokraćovodu
-          insuficijencija bubrega – zatajenje u radu bubrega
  • mora se ići na hemodijalizu 3 puta po 4 sata tjedno
  • hemodijaliza radi na sistemu polupropusnih membrana
-          uremija – neuspjevanje oslobođenja ureje iz tijela zbog zatajivanja bubrega



Sustav organa za kretanje

-          čine ga – mišići, kosti, zglobovi

Kostur

-          208 kosti u tijelu
-          čine ga kosti, hrskavice i ligamenti

Kosti

-           građene od koštanog tkiva
-          građa kosti
  • 70% anorganske tvari – kalcij, fosfor…
  • 30% organske tvari – osein
  • koštane stanice – osteoblasti
  • stanice koje razgrađuju koštanu tvar – osteoklasti
-          podjela kostiju po obliku
  • cjevaste (duge) – udovi
  • plosnate (široke) – lopatična, zdjelična
  • kubične (kratke) – kralješce, kosti šake i stopala
-          3 skupine kostiju
  • kosti glave – lubanja i lice
  • kosti trupa – kralješnica, prsni koš i zdjelica
  • kosti udova – ruke i noge

Hrskavica

-          hrskavično tkivo dolazi na mjesta gdje se kosti spajaju
  • hrskavične stanice – hondroblasti
  • uništavaju hrskavicu – hondroklasti
  • samostalne hrskavice – diskus (među kralješcima) i meniskus (koljeno) ublažuju opterećenje zglobova
  • hrskavica izgrađuje ušku, vrh nosa, prstene u grkljanu i dušniku
-          da se ne bi oštetila u zglob se luči sinovijalna tekućina za podmazivanje – smanjuje trenje 14 puta

Ligamenti ili sveze

-          građeni od čvrstog veziva s elastičnim nitima
-          razapeti između kostiju ili između hrskavica
-          omogućuju pokretljivost zglobova

Mišićje

-          čini 40% tjelesne mase
-          čovjek ima 752 mišića
-          vrste mišića
  • poprečno prugasti – pokretani našom voljom, služe za kretanje
  • glatki – reguliraju pokrete probavila, dišnog itd. sustava, nisu pod našom voljom
  • srčani – poprečno prugasti ali ne pod našom voljom
-          mišići se s kostima povezuju mišićnim vlaknima i tetivama
-          tetive mogu razdvojiti mišić na 2-4 glave – biceps, triceps, kvadriceps

Građa poprečnoprugastog mišića

-          mišićna vlakna – promjer 10 do 80 mikrona
-          svako se sastoji od miofibrila
-          svaki miofibril se dijeli na
  • miozinske niti – deblje, 1500, anizotropne, „A-zona“
  • aktinske niti – tanje, 3000, izotropne, „I-zona“ à pričvršćene na Z-membranu
-          područje između 2 Z-membrane = SARKOMERA
  • srednji dio sarkomere – „H-zona“nestaje kad se mišić kontrahira
-          kontrakcija = v. mozak è leđna moždina è periferni živac è motorički neuron è šalje acetilkolin preko sinapse na mišić è kontrakc.
-          mišićna hipertrofija – povećanje mišića
-          mišićna atrofija – kržljanje mišića

Bolesti kosti i mišića

-          rahitis – bolest djece, mekane kosti, manjak vitamina D
-          osteoporoza – razaranje koštanog tkiva – usporava se kalcijem, vitaminom D i spolnim hormonima
-          reumatizam
-          bolesti zglobova
  • artroza – trošenje zgloba
  • artritis – upala sinovijalne membrane
  • spondilitis – upla zglobova kralješnice

Endokrini sustav

-          sustav žlijezda s unutrašnjim izlučivanjem
-          produkti žlijezda – hormoni
  • kemijske tvari, žlijezde ih luče u tjelesne tekućine
  • uloga hormona
   ubrzavaju transport tvari po organizmu
   stimuliraju metabolične reakcije
   stimuliraju rast, proizvodnju ili lučenje novih hormona ili enzima
-          hormon traži stanicu koja na svojoj membrani ima hormonske receptore baš za njega
  • neki hormoni mogu na sve stanice – hormon rasta i tiroksin
-          podjela hormona po sastavu
  • bjelančevinasti
  • steroidni
-          hipotalamus – luči neurohormone za oslobađanje koji podražavaju adenohipofizu da luči stimulacijske tropne hormone koji stimuliraju na lučenje pojedinu endokrinu žlijezdu
  • ako je količina željenog hormona previsoka, ovi hormoni će negativnom POVRATNOM SPREGOM blokirati aktivnost hipotalamusa

Hipofiza

-          žlijezda s nadzornom ulogom – privjesak na bazi velikog mozga
-          veličine graška, ima prednji, srednji i stražnji režanj

Adenohipofiza (prednji režanj)

-          somatotropni hormon (hormon rasta)
  • djeluje na sve stanice i potiče anaboličke reakcije
-          gonadotropni hormon
  • stimulira lučenje spolnih hormona
-          adenokortikotropni hormon
  • stimulira nadbubrežnu žlijezdu da luči kortizon i aldosteron
-          tireotropni hormon
  • stimulira rast i aktivnost štitnjače da luči tiroksin i trijodtironin

Pars intermedia (srednji režanj)

-          melanocit stimulacijski hormon
  • hormon za raspodjelu kožnog pigmenta melanina

Neurohipofiza (stražnji režanj)

-          luči oksitocin i antidiuretski hormon ADH
-          oksitocin je zadužen za kontrakciju maternice pri porođaju i djeluje na lučenje mlijeka

Epifiza

-          smještena između velikog i malog mozga
-          njena zadaća još nije poznata, ali vjeruje se da proizvodi melatonin koji određuje kvalitetu sna

Štitnjača

-          ispod grkljana s obje strane dušnika
-          sastoji se od brojnih mjehurića koje oblažu žljezdaste stanice
-          luči tiroksin i trijodtironin
  • u sastavu imaju jod
  • ako nema dovoljno joda u hrani javlja se hipotireoza

Doštitnjače

-          luče parathormon koji ima ulogu u prometu kalcija kroz tijelo

Timus

-          u prsnoj šupljini („prsna žlijezda“) blizu srca
-          luči timozin koji sudjeluje u T-limfopoezi à nakon rođenja stvara T-limfocite koji stvaraju imunološki sustav

Nadbubrežna žlijezda

-          trokutasta parna žlijezda nad bubrezima, veličine kestena
  • KORA - izlučuje kortikosteroidne hormone aldosteron i kortizol
   aldosteron – održava razinu iona K+ i Na+ u izvanstaničnoj tekućini
   kortizol – oslobađa se u stresu  i pospješuje metabolizam
  • SRŽ – luči adrenalin
   adrenalin – u stresnim situacijama povećava i mobilizira energetske zalihe (aktivnost srca itd)

Gušterača

-          osim lučenja hormona ima ulogu izlučivanja probavnih enzima u dvanaesnik
-          inzulin – služi za prijenos glukoze iz krvi u stanice
-          glukagon – stimulira razgradnju glikogena u slučaju hipoglikemije

Gonade (spolne žlijezde)

-          luče spolne hormone ali sudjeluju i u gametogenezi (stvaranju spolnih stanica)

Bolesti endokrinog sustava

-          gigantizamhipofiza – zbog tumora dijete naraste do 2,2 m
-          akromegalija – kod odraslih – velika stopala, ruke, noge
-          nanosomnija – patuljasti rast
-          hiperglikemijagušterača – ne proizvodi se inzulin à dijabetes à juvenilni (djeca) ili adultni (odrasli), inzulin ovisni ili inzulin neovisni
-          tumor srži nadbubrežne žlijezde
-          hipertireoza – pretjerano lučenje štitnjače
-          hipotireoza – premaleno lučenje štitnjače





Spolni sustav

-          gametogeneza – stvaranje spolnih stanica
-          endokrina aktivnost – lučenje spolnih hormona
-          žene – još 2 zadaće – trudnoća i dojenje

Muški spolni organi

-          sjemenik ili testis – nalaze se u mošnjama
  • spermatogeneza – iz nezrelih spermatogonija nastaju primarni spermatociti, pa sekundarni spermaticiti, pa 4 spermatide
  • Leydigove ili intersticijske stanice – luče testosteron – lučenje reguliraju gonadotropni hormoni adenohipofize
-          dosjemenik ili epididymis
  • mjesto gdje spermiji dozrijevaju 18 sati i gdje se pohranjuju zreli spermiji
-          sjemenovod – njime prolaze iz dosjemenika do mokraćne cijevi
-          prostata ili kestenjača
  • luči lužnate sekrete koji neutrlaiziraju kiselu reakciju koja se pojavljuje u spermijima
  • njeni sekreti sadrže fruktozu i time prehranjuju spermije i zajedno sa njima tvore spermu = oko 3 mL (360 mil. spermija)
-          spolni ud – penis

Ženski spolni organi

-          jajnici ili ovariji
  • oogeneza – iz nezrelih oogonija nastaju primarni oociti, pa sekundarni oociti pa od 4 moguće uspije samo 1 jajna stanica
  • jajna stanica sazrijeva u Grafovom mjehuriću/folikulu koji pukne i izbaci jaje = ovulacija
  • Grafov mjehurić nakon ovulacije postaje žuto tijelo (corpus luteum) sa luteinskim stanicama, kasnije bijelo tijelo (c. albicans)
  • luteinske stanie – luče estrogen i progesteron – najviše luče 8 dana nakon ovulacije, a nakon 12. dana više ne
   lučenje reguliraju gonadotropni hormoni adenohipofize – folikul stimulirajući hormon i hormon luteinizacije
-          jajovod
  • tu jajna stanica može biti oplođena 24 sata i ako je, putuje u maternicu
  • luči sekrete koji hrane jajnu stanicu
-          maternica ili uterus
  • sastoji se od dna, tijela i vrata (cerviksa)
  • kroz cerviks prolazi kanal koji je povezuje s rodnicom – kroz njega teče krv i ulaze spermiji
  • obložena sluznicom à za menstruacije se ljušti, a u trudnoći stvara posteljicu
-          rodnica ili vagina
  • povezuje vrat maternice sa vanjskim svijetom
-          dražica ili klitoris
-          stidnica ili vulva – svi vanjski dijelovi organa à velike i male usne, otvor mokračne cijevi, vanjski otvor rodnice i klit

Menstruacija

-          tri faze – sve skupa 28 dana
  • folikularna faza – krvarenje i sazrijevanje stanice – 12 dana
  • ovulacijska faza – ovulacija – 2/3 dana
  • sekrecijska faza – povećana sekrecija estrogena i progesterona – 13/14 dana
-          prije ovulacije se ženina temperatura digne za 0,2 do 0,4 °C à možemo saznati dan ovulacije mjerenjem temp = Knaus-Oginova metoda
-          plodno razdoblje – +/- 4 dana oko ovulacije

Oplodnja i trudnoća

Izvor: http://roko-rumora.net



Više informacija i drugih korisnih sadržaja možete naći na poveznicama:

https://poduke.wixsite.com/instrukcije 
https://instrukcije-poduke.business.site

Kvalitetne instrukcije iz više predmeta možete dobiti na 
telefon (WhatsApp,Viber) 095 812 7777, 
Skype: moje.instrukcije