SI - MEĐUNARODNI SUSTAV MJERNIH JEDINICA


 

SI - MEĐUNARODNI SUSTAV MJERNIH JEDINICA


Naziv Međunarodni sustav jedinica i kraticu SI (od francuskog naziva Système International d'Unités) odredila je 11. Opća konferencija za utege i mjere (CGPM) 1960. godine.
Osnovne veličine koje se upotrebljavaju u Međunarodnom sustavu jedinica jesu duljina, masa, vrijeme, električna struja, termodinamička temperatura, količina tvari i svjetlosna jakost. Osnovne veličine dogovorno se smatraju neovisnima. CGPM je odabrao da odgovarajuće osnovne SI jedinice budu metar, kilogram, sekunda, amper, kelvin, mol i kandela. Izvedene SI jedinice tada se tvore kao umnošci potencija osnovnih jedinica u skladu s algebarskim odnosima kojima su definirane odgovarajuće izvedene veličine pomoću osnovnih veličina. Kad umnožak potencija ne uključuje brojčani faktor različit od jedinice, izvedene se jedinice nazivaju suvislim izvedenim jedinicama.
Znakovi veličina tiskaju se kurzivom, a to su općenito pojedinačna slova latinice ili grčkoga alfabeta. Mogu se upotrebljavati velika ili mala slova, a dopunski se podatci o veličini mogu dodati kao indeksi ili kao podatci u zagradama. Napominjemo da su znakovi veličina samo preporuke za razliku od znakova jedinica čiji su način i oblik pisanja obvezatni.
Vrijednost veličine piše se kao umnožak broja i jedinice, a broj kojim se množi jedinica brojčana je vrijednost veličine izražene tom jedinicom. Između broja i jedinice uvijek se ostavlja jedan prostorni razmak. Brojčana vrijednost ovisi o odabiru jedinice. Tako je vrijednost posebne veličine neovisna o odabiru jedinice, premda će se brojčane vrijednosti razlikovati u različitim jedinicama. Ista se vrijednost brzine v = dx/dt neke čestice može dati izrazom v = 25 m/s = 90 km/h, pri čemu je 25 brojčana vrijednost brzine u metrima u sekundi, a 90 brojčana vrijednost brzine u jedinici kilometara na sat.

  • Osnovne SI jedinice
  • Primjeri suvislih izvedenih SI jedinica koje su izražene pomoću osnovnih jedinica
  • Izvedene suvisle SI jedinice s posebnim nazivima i znakovima
  • Primjeri izvedenih suvislih SI jedinica čiji nazivi i znakovi uključuju izvedene suvisle SI jedinice s posebnim nazivima i znakovima
  • Jedinice izvan SI-a koje se upotrebljavaju s Međunarodnim sustavom jedinica
  • Jedinice izvan SI čije se vrijednosti u SI jedinicama dobivaju pokusom
  • Druge jedinice izvan SI
  • Jedinice izvan SI pridružene CGS sustavu
  • SI predmetci


Osnovne SI jedinice

Osnovna veličinaOsnovna SI jedinica
Naziv osnovne veličineZnakNaziv osnovne SI jediniceZnak

duljinal, x, r, itd.metarm
masamkilogramkg
vrijeme, trajanjetsekundas
električna strujaI, iamperA
termodinamička temperaturaTkelvinK
množina (količina) tvarinmolmol
svjetlosna jakostIvkandelacd


Primjeri suvislih izvedenih SI jedinica koje su izražene pomoću osnovnih jedinica

Izvedena veličinaIzvedena suvisla SI jedinica
NazivZnakNazivZnak

ploštinaAčetvorni metarm2
obujamVkubični metarm3
brzinavmetar u sekundim s-1
ubrzanjeametar u sekundi na kvadratm s-2
valni brojσrecipročni metarm-1
gustoća, gustoća maseρkilogram po kubičnome metrukg m-3
površinska gustoćaρAkilogram po četvornome metrukg m-2
specifični obujamvkubični metar po kilogramum3kg-1
gustoća strujejamper po četvornome metruA m-2
jakost magnetskog poljaHamper po metruA m-1
množinska koncentracija, koncentracijacmol po kubičnome metrumol m-3
masena koncentracijaρ, γkilogram po kubičnome metrukg m-3
osvjetljenjeLvkandela po četvornome metrucd m-2
indeks loman(broj) jedan1
relativna permitivnostμr(broj) jedan1


Izvedene suvisle SI jedinice s posebnim nazivima i znakovima

Izvedena suvisla SI jedinica
Izvedena veličinaNazivZnakIzražena pomoću drugih SI jedinicaIzražena pomoću osnovnih SI jedinica

ravninski kutradijanrad1m m-1
prostorni kutsteradijansr1m2 m-2
frekvencijahercHzs-1
silanjutnNm kg s-2
tlak, naprezanjepaskalPaN/m2m-1 kg s-2
energija, rad, količina toplinedžulJN mm2 kg s-2
snaga, izračeni tijekvatWJ/sm2 kg s-3
električni naboj, količina elektricitetakulonCs A
razlika električnih potencijala, elektromotorna silavoltVW/Am2 kg s-3 A-1
kapacitetfaradFC/Vm-2 kg-1 s4 A2
električni otporomΩV/Am2 kg s-3 A-2
električna vodljivostsimensSA/Vm-2 kg-1 s3 A2
magnetski tijekveberWbV sm2 kg s-2 A-1
gustoća magnetskog tijekateslaTWb/m2kg s-2 A-1
indukcijahenriHWb/Am2 kg s-2 A-2
Celzijeva (Celsiusova) temperaturaCelzijev stupanj°CK
svjetlosni tijeklumenlmcd srcd
osvjetljenjelukslxlm/m2m-2 cd
aktivnost radionuklidabekerelBqs-1
apsorbirana doza, specifična (predana) energija, kermagrejGyJ/kgm2 s-2
dozni ekvivalentsivertSvJ/kgm2 s-2
katalitička aktivnostkatalkats-1 mol


Primjeri izvedenih suvislih SI jedinica čiji nazivi i znakovi uključuju izvedene suvisle SI jedinice s posebnim nazivima i znakovima

Izvedena suvisla SI jedinica
Izvedena veličinaNazivZnakIzražena pomoću osnovnih SI jedinica

dinamička viskoznostpaskal u sekundiPa sm-1 kg s-1
moment silenjutnmetarN mm2 kg s-2
površinska napetostnjutn po metruN/mkg s-2
kutna brzinaradijan u sekundirad/sm m-1 s-1 = s-1
kutno ubrzanjeradijan u sekundi na kvadratrad/s2m m-1 s-2 = s-2
gustoća toplinskog tijeka, zračivostvat po četvornome metruW/m2kg s-3
toplinski kapacitet, entropijadžul po kelvinuJ/Km2 kg s-2 K-1
specifični toplinski kapacitet, specifična entropijadžul po kilogramu kelvinuJ/(kg K)m2 s-2 K-1
specifična energijadžul po kilogramuJ/kgm2 s-2
toplinska vodljivostvat po metru kelvinuW/(m K)m kg s-3 K-1
gustoća energijedžul po kubičnome metruJ/m3m -1 kg s-2
jakost električnog poljavolt po metruV/mm kg s-3 A-1
gustoća električnog nabojakulon po kubičnome metruC/m3m-3 s A
površinska gustoća nabojakulon po četvornome metruC/m2m-2 s A
gustoća električnog tijeka, električni pomakkulon po četvornome metruC/m2m-2 s A
permitivnostfarad po metruF/mm-3 kg-1 s4 A2
permeabilnosthenri po metruH/mm kg s-2 A-2
molarna energijadžul po moluJ/molm2 kg s-2 mol-1
molarna entropija, molarni toplinski kapacitetdžul po molu kelvinuJ/(mol K)m2 kg s-2 K-1 mol-1
izlaganje (X-zrakama i γ-zrakama)kulon po kilogramuC/kgkg-1 s A
brzina apsorbirane dozegrej po sekundiGy/sm2 s-3
jakost zračenjavat po steradijanuW/srm4 m-2 kg s-3 = m2 kg s-3
radijancijavat po četvornome metru steradijanuW/(m2 sr)m2 m-2 kg s-3 = kg s-3
koncentracija katalitičke aktivnostikatal po kubičnome metrukat/m3m-3 s-1 mol


Jedinice izvan SI-a koje se upotrebljavaju s Međunarodnim sustavom jedinica

VeličinaNaziv jediniceZnak jediniceVrijednost u SI jedinicama

vrijeme, trajanjeminutamin1 min = 60 s
sath1 h = 60 min = 3 600 s
dand1 d = 24 h = 86 400 s
ravninski kutstupanj°1° = (π/180) rad
minuta'1' = (1/60)° = (π/10 800) rad
sekunda"1" = (1/60)' = (π/648 000) rad
ploštinahektarha1 ha = 1hm2 = 104 m2
obujamlitraL, l1 L = 1 dm3 = 10-3 m3
masatonat1 t = 103 kg


Jedinice izvan SI čije se vrijednosti u SI jedinicama dobivaju pokusom

VeličinaNaziv jediniceZnak jediniceVrijednost u SI jedinicama

Jedinice prihvaćene za uporabu sa SI
   energijaelektronvolteV1 eV = 1.602 176 53(14)×10-19 J
   masadalton,Da1 Da = 1.660 538 86(28)×10-27 kg
jedinica atomske maseu1 u = 1 Da
   duljinaastronomska jedinicaua1 ua = 1.495 978 706 91(6)×1011 m
Prirodne jedinice (n.u.)
   brzinaprirodna jedinica brzine (brzina svjetlosti u vakuumu)co299 792 458 m s-1
   djelovanjeprirodna jedinica djelovanja (reducirana Planckova stalnica)1.054 571 68(18)×10-34 Js
   masaprirodna jedinica mase (masa elektrona)me9.109 382 6(16)×10-31 kg
   vrijeme, trajanjeprirodna jedinica vremena/(meco2)1.288 088 667 7 (86)×10-21 s
Atomske jedinice (a.u.)
   nabojatomska jedinica naboja (elementarni naboj)e1.602 176 53(14)×10-19 C
   masaatomska jedinica mase (masa elektrona)me9.109 382 6(16)×10-31 kg
   djelovanjeatomska jedinica djelovanja (reducirana Planckova stalnica)1.054 571 68(18)×10-34 Js
   duljinaatomska jedinica duljine, bor (Bohrov polumjer)ao0.529 177 210 8(18)×10-10 m
   energijaatomska jedinica energije, hartri (Hartreejeva energija)Eh4.359 744 17(75)×10-18 J
   vrijeme, trajanjeatomska jedinica vremena/Eh2.418 884 326 505(16)×10-17 s




Druge jedinice izvan SI

VeličinaNaziv jediniceZnak jediniceVrijednost u SI jedinicama

tlakbarbar1 bar = 0.1 MPa = 105 Pa
milimetar živemmHg1 mmHg ≈ 133.322 Pa
duljinaangstrem1 Å = 0.1 nm = 10-10 m
udaljenostmorska miljaM1 M = 1852 m
ploštinabarnb1 b = 100 fm2 = 10-28 m2
brzinačvorkn1 kn = (1852/3600) m s-1
logaritamski omjer veličinaneperNp
belB
decibeldB


Jedinice izvan SI pridružene CGS sustavu

VeličinaNaziv jediniceZnak jediniceVrijednost u SI jedinicama

energijaergerg1 erg = 10-7 J
siladindyn1 dyn = 10-5 N
dinamička viskoznostpoazP1 P = 1 dyn s cm-2 = 0.1 Pa s
kinematička viskoznoststoksSt1 St = 1 cm2 s-1 = 10-4 m2 s-1
osvjetljenjestilbsb1 sb = 1 cd cm-2 = 104 cd m-2
svjetljivostfotph1 ph = 1 cd sr cm-2 = 104 lx
ubrzanjegalGal1 Gal = 1 cm s-2 = 10-2 m s-2
magnetski tijekmaksvelMx1 Mx = 1 G cm2 = 10-8 Wb
gustoća magnetskog tijekagausG1 G = 1 Mx cm-2 = 10-4 T
magnetsko poljeerstedOe1 Oe ≙ (103/4π) A m-1


SI predmetci

FaktorNazivZnak    FaktorNazivZnak


101dekada10-1decid
102hektoh10-2centic
103kilok10-3milim
106megaM10-6mikroμ
109gigaG10-9nanon
1012teraT10-12pikop
1015petaP10-15femtof
1018eksaE10-18atoa
1021zetaZ10-21zeptoz
1024jotaY10-24joktoy

Nazivi i znakovi za desetične višekratnike i nižekratnike jedinice mase tvore se dodavanjem naziva predmetka nazivu 'gram', a znakovi predmetaka znaku jedinice 'g'.
Ovi SI predmetci strogo se odnose na potencije broja 10. Oni se ne smiju upotrebljavati za označivanje potencija broja 2 (na primjer jedan kilobit prikazuje 1000 bita, a ne 1024 bita). Nazivi i znakovi predmetaka koji odgovaraju potencijama 210, 220, 230, 240, 250, 260 i redom su: kibi (Ki), mebi (Mi), gibi (Gi), tebi (Ti), pebi (Pi) i eksbi (Ei). Prema tomu npr. jedan kibibajt bi se pisao 1 KiB = 210 B = 1024 B, gdje B označuje bajt. Premda ti predmetci nisu dio SI-a, trebaju se upotrebljavati u području informacijske tehnike kako bi se izbjegla neispravna uporaba SI predmetaka.

Bibliografija:

  1. "The International System of Units (SI)." Bureau International des Poids et Mesures. 30 Nov 2010. <http://www.bipm.org/en/si/>.
  2. "The International System of Units from NIST." Oct 2000. National Institute of Standards and Technology. 30 Nov 2010. <http://physics.nist.gov/cuu/Units/>.
  3. "Mjerne jedinice." Državni zavod za mjeriteljstvo. 30 Nov 2010. <http://www.dzm.hr/mjerne_jedinice/>.

    Izvor: http://www.periodni.com/

Više informacija i drugih korisnih sadržaja možete naći na poveznicama:

https://poduke.wixsite.com/instrukcije 
https://instrukcije-poduke.business.site

Kvalitetne instrukcije iz više predmeta možete dobiti na 
telefon (WhatsApp,Viber) 095 812 7777, 
Skype: moje.instrukcije